-
|
İLKÖĞRETİM OKULLARININ MEKÂNSAL YETERLİLİĞİNİN DEMOGRAFİK VERİLER İLE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ PLATFORMUNDA DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Bu çalışmada Konya Kent Bilgi Sistemi verileri kullanılarak, Konya Merkezde bulunan ilköğretim okullarının yapısal açıdan yeterliliğinin ve nüfusa göre okul yapılması gerekli bölgelerin Coğrafi Bilgi Sistemi platformu ile belirlenmesi, Konya merkezin öğretim haritasının çıkarılarak, eğitim planlaması yapacak yetkili makamlara bilgi verilmesi amaçlanmıştır.
1. GİRİŞGünümüz dünyasında değişen toplumsal ve ekonomik koşullar, eğitimin önemini giderek arttırmaktadır. Değişen dünya koşullarına uyum sağlamak, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri yakalamak için eğitime olan talep giderek artmakta, ülkeler bu talepleri karşılayabilmek için okul, derslik, öğretmen, ders araç gereç vb sayılarını arttırmak zorunda kalmaktadır. Özellikle okul, derslik ve öğretmen sayılarının arttırılması eğitimin niceliksel gelişimi için şart olmuştur. Eğitim sürecinin başarılı bir şekilde amacına ulaşabilmesi için eğitim öğretim imkânlarının yerleşmelere yeterli ve eşit şekilde dağılmış olması gerekir. Örgün eğitimde önemli bir yeri olan okul, derslik ve öğretmen başına düşen öğrenci sayıları eğitimin kalitesini ve erişebilirliğini etkilemektedir. (Pınar, Sarıbaş, 2009) Eğitimin temeli olan okullar nüfus yapısına uygun olarak coğrafyaya dağılmıştır. Okul bölgeleri mahalle konumlarına göre CBS ile belirlenebilir. Bölgedeki aile sayısı ve potansiyel öğrenci nüfusu, her yıl buna eklenmesi gerekli sayının kestirilmesi, ulaşım açısından en uygun yerin belirlenmesi, okul araçlarının trafikten etkilenmemesi, öğrencilerin spor ve sosyal faaliyetlere katılımlarını sağlayacak alanların sağlanması, hep birer mekânsal analiz problemidir. CBS bu noktada gerek grafik bilgiler gerekse veri tabanı desteği ile okul yeri seçimine yardımcı olur (Yomralıoğlu, 2000,28). Nüfus ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda, yatırımcılara ve yerel yöneticilere nüfusa ilişkin ayrıntılı bilgilerin CBS yardımı ile sağlanması olanaklıdır. Yıllara göre mahalle nüfuslarının artış oranlarının harita üzerinde gösterilmesi, yaş, cinsiyet, engelli olma durumuna göre, okul, sağlık ocağı ve özel bir takım yatırımların daha uygun bir biçimde yapılması arasında bir ilişki kurulabilmektedir. (Koçak, H) Planlama ile kaynakları etkili ve verimli kullanmak, kaynakların dağıtımına karar vermek, bu kararı verirken seçeneklerden uygun olanını seçmek amaçlanmaktadır. Planın temel öğeleri arasında hedeflere ulaşmak için önceden saptanan araçlar ve bu işle görevlendirilmiş organların bulunması gelmektedir. Bu bağlamda eğitim planlamasında coğrafi bilgi sistemlerinden, önceden saptanmış araçlardan biri ve bu işle görevlendirilmiş organların yararlanabileceği bir teknik olarak yararlanılabilir. Eğitim planlamasında ise, eğitim sürecinin nicelik ve nitelik olarak durumu saptanır. Bu durum saptaması sonucu eldeki kaynakların daha verimli kullanılması amaçlanır. Bilimsel yöntemlerin kullanılması eğitim planlamasının ana ilkeleri arasında gösterilmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri gibi bilimsel bir yöntemden eğitim planlamasının da yararlanması, eğitim planlaması çalışmalarına önemli katkı getirecektir. Öğretim haritası; durum saptama, kestirme ve öneri olmak üzere üç aşamayı içermektedir 1. Durum Saptama: Öğrenim koşullarında ve eğitime girişte var olan dengesizliklerin belirlenmesi ve bugünkü eğitim sisteminin çözümlenmesi amaçlanmaktadır. 2. Kestirme: Planın denenceler olarak, yerel düzeyde okullaşma gereksinimlerinin kestirilmesi yapılmaktadır. 3. Öneri: Öğretim personeli ve eğitim yerlerinden yararlanmada kimi düzgülere (normlara) önem veren ve öğrenci koşullarında eşitliği sağlayan geleceğe yönelik öğretim haritası önerileri hazırlanmaktadır. (Karakütük, 1994, 53) Öğretim haritası çalışmasında okul seçimi, okulun öğrenci aldığı çevre ve eğitim bölgesi önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda eğitim bölgeleri mahalle konumlarına göre coğrafi bilgi sistemleri ile belirlenebilir. Okulun öğrenci aldığı çevre ve okul seçimiyle ilgili olarak da coğrafi bilgi sistemleri; bölgedeki aile ve potansiyel öğrenci sayısı, her yıl buna eklenmesi gerekli sayının kestirilmesi, ulaşım açısından en uygun mekânın saptanması gibi noktalarda veri tabanı desteğiyle öğretim haritası çalışmalarına yardımcı olabilir. (Özdem,2003) Bu çalışma, Konya Kent Bilgi Sistemi verileri ile Konya merkez de yer alan resmi ilköğretim okullarının mekânsal anlamda yeterliliğini sorgulayarak, nüfus yoğunluğuna göre okul ihtiyacı arz eden bölgelerin bilimsel temelde belirlenmesi ve bu doğrultuda Konya merkez de mikro planda eğitim planlamasına destek verilmesi ve yetkili makamlara bilgi verilmesini amaçlamıştır. Çalışmaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinde metinsel olarak bulunan e-kayıt ilköğretim sınırlarının, grafiksel ortamda ifade edilmesi-çizilmesiyle başlanmıştır. Konya Kent Bilgi Sistemi veritabanından tüm hanelerde her yaş grubundan ne miktarda öğrenci olduğu tespit edilerek, bu sayıların harita ortamındaki e-okul kontenjan sahasındaki yansımaları ile her ilköğretim okulunun kendi sınırları içerisinde 6-14 yaş gurubundan kaç kişi olduğu bulunmuştur. Konya merkez genelinde 6-14 yaş öğrencilerinin genel dağılım analiz haritaları yapılmış, bu analizlerle Konya genelinde öğrenci alan ve öğrenci veren okul bölgeleri tespit edilmiştir. İl Milli Eğitim Müdürlüğünden alınan her okula ait öğretim şekli(normal öğretim, ikili öğretim), derslik sayıları ve hesaplanan toplam öğrenci sayısı durumlarını esas alarak her ilköğretim okulunun kendi sınırları içerisinde nüfus verisine göre yeterli olup olmadığı tespit edilmiştir. AB ve OECD ülkelerine göre bir ilköğretim okullarında derslik başına düşen öğrenci sayısı 25 ve öğretmen başına düşen öğrenci sayısının 16 olması gerektiğini göz önünde bulundurarak analizler farklı bir boyuta taşınmıştır. Mekânsal analizler sonucunda ilköğretim okulu ihtiyacı olan bölgelerin bulunması ile ilgili bölgede CBS veritabanında imar planında ilköğretim okulu donatı alanına isabet eden kamu mülkiyetler tespit edilmiştir. Bu mülkiyetlerin hangilerinin üzerinde kısa vadede okul yapılabileceği hangilerinin ise kamulaştırma veya imar uygulaması ile üzerinde okul yapılabilir duruma geleceği bulunarak sonuçlar Konya Milli Eğitim İl Müdürlüğüne rapor edilmiştir. 2.ÇALIŞMA SAHASI VE MEVCUT DURUM Proje Sahası 2100km2 alana sahip olan Konya Büyükşehir Belediyesi Mücavir alanı sınırıdır. Bu alanda Selçuklu, Meram, Karatay merkez ilçeleri yer almaktadır. Çalışma sahasında 2009-2010(5.ay) yılı verilerine göre 173 adet resmi ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okullarda 3789 adet derslik 5836 adet öğretmen bulunmakta, okullardan 117 âdeti ikili öğretim yapmaktadır. Resmi Okullardaki Öğrenci sayısı Karatay 37206 Meram 44006 Selçuklu 66483 dür. (Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğü ).2009 yılı itibarı ile Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 6-14 yaş gurubunda bulunan nüfus Karatay İlçesinde 39846 Meram İlçesinde 46341 Selçuklu İlçesinde 69943 olup,6-14 yaş gurubunun Konya merkez genel nüfusuna oranı %15dir. 3.ÇALIŞMA AŞAMALARI Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğünün talimatları ile ilçe milli eğitim müdürlüklerinde bulunan ilköğretim okullarının e-kayıt kontenjan sahalarını metinsel olarak ifade eden evraklar ve ilköğretim okullarının resmi öğretmen, öğrenci ve derslik sayısı bilgileri temin edilerek başlanmıştır.(Tablo1) Tablo 1. Okul Öğrenci, Öğretmen Ve Derslik Sayıları 3.1 e- Kayıt Okul Kontenjan Sahalarının Coğrafi Bilgi Sistemi Ortamına Alınması Milli Eğitim Müdürlüğünden temin edilen e-kayıt okul kontenjan bölge evraklarında(Tablo 2.) metinsel olarak ifade edilen okul kontenjan sınırları, harita ortamına taşınmıştır. (Şekil 1.)Sınırı ifade eden cadde ve sokakların tanımların belirli bir standardı taşımaması, bazı bölgelerde, binalar esas alınarak yapılan tanımlamalar nedeni ile sorumluluk alanını çizime geçirmede zorlanılan yerler olmuştur. Yaklaşık 3 ay süren çalışma sonunda e- kayıt okul kontenjan sınırları harita üzerinde ortaya çıkarılmış, harita tabanlı yapılmayan kontenjan alanı tanımlamasının oluşturduğu sorunlar görülmüştür. Bazı okul e- kayıt okul kontenjan alanlarının birbiri içerisine girdiği bazı alanlarda, hiçbir okulun sahasına girmeyen alanların olduğu görülmüş, bu alanlar Milli Eğitim Müdürlüğüne rapor edilmiştir. Tablo2. e-Kayıt Okul Kontenjan Bölgeleri, Öğrenci Sayıları
Şekil 1. e-Kayıt Okul Kontenjan Bölgeleri 3.2 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin Coğrafi Bilgi Sistemine Entegrasyonu ve Bu Entegrasyonun Çalışma Sahasında Kullanımı. Konya Kent Bilgi Sistemi veritabanı, adres bileşenleri olan İl, İlçe, Mahalle, Köy, Cadde Sokak unsurları Adres Kayıt Sistemi ve Adres ve Numaralamaya dair yönetmeliğin gerektirdiği şekilde tasarlanmıştır. 31 Temmuz 2006 tarihli resmi gazetede yayınlanan adres ve numaralamaya dair yönetmelik ve adres kayıt sistemi veri tabanı, bina temelli bir adres kayıt sistemi yerine cadde sokak esaslı bir kayıt sistemini tercih etmesi nedeni ile numarataj ayrı bir obje unsuru ve mekânsal tablo olarak Coğrafi Bilgi Sistemi ortamında tanımlanmıştır. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminde Cadde Sokak tablosunun Coğrafi Bilgi Sistemi ortamında karşılığı yol orta çizgileridir. Mekânsal hiçbir unsuru ihtiva etmeyen adres kayıt sistemi cadde sokak tanıtım numaralarının kodlama sistemi bazı sorunları içerisinde barındırmakta olduğundan, yol orta çizgileri Konya Kent Bilgi Sistemi temelinde kendine mahsus ayrı bir kodlama sistemine sahiptir. Her iki kodlama sistemi adres bileşenlerini tanımlayan tüm tablolarda temsil edilmiştir.(Şekil 2) (Şekil 3)
Şekil 2. KBS Cadde Sokak Tablosu Şekil 3. KBS Mahalle Tablosu Önceki yıllarda muhtarlıkların Form5 şeklinde temin ederek emniyet müdürlüğüne verdiği bilgiler, il emniyet müdürlüğünün bilgisi dâhilinde veritabanına girilmiş, bu çalışma ile Konya da ikamet eden tüm vatandaşların T.C numaraları elde edilmiştir. Nüfus ve Vatandaşlık hizmetlerinin sağladığı web servisleri vasıtası ile T.C numara sorgusu yapılan adres, Kent Bilgi Sisteminde bulunan adres bileşenleri tabloları ile eşleştirilmiştir. Coğrafi bilgi sistemi tarafında mekânsal tablo olan numarataj tablosu ve ilişkili oluşturulan bağımsız bölüm tabloları Adres Kayıt Sistemi veritabanı bağımsız bölüm koduna –adres koduna- sahip olmaktadır. Bu tablolar vatandaş beyanına bağlı olarak taşınma veya yeni bir nüfus kaydına esas olarak güncellenebilmektedir. Bu entegrasyon sayesinde insana ait sözel nüfus bilgisi mekansal bir tablo haline gelmektedir.(Şekil 4).Bu mekansal tablo sayesinde Coğrafi Bilgi Sistemi ortamında her binada kaç kişi yaşadığı yaşlarının ne olduğu bilinebilmektedir.(Tablo 3) Tablo 3. 3 kat 6 daire olan bir binada bulunan kişilere ait yaşlarının bulunması (TREF Alanı CBS de Bina Referans Numarası, TUIKBINAREF İse Adres Kayıt Sisteminde Bina Referans Numarasıdır)
Şekil 4. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminde metinsel tablo halinde olan kimlik bilgisinin mekân üzerine ifadelendirilmesi Mekânsal taşınmaz tablosuna, bağımsız bölüm tablosu ile “ana çocuk” ilişkisi içinde gelen kimlik bilgileri, Mapinfo Professional 9,0 yazılımı SQL sorgulamaları ile öncelikle her binada bağımsız bölüm tablolarında olan kişi bilgileri taşınmaz-bina tablosuna aktarılmıştır. Akabinde 6-14 yaşında olan kişiler, doğum yıllarına göre seçilmiş ve bunların âdeti saydırılarak bina-taşınmaz tablosuna yazdırılmıştır. ( Şekil 5) Bu sayede her binada 6-14 yaş gurubundan kaç kişi olduğu bulunmuştur. Akabinde binaları-taşınmazları içine alan, e- kayıt okul kontenjan kapalı alanları ile mekânsal anahtar aracılığı ile kapalı alan içinde kalan bina tablosu içindeki yaş gurupları öncelikle kapalı alan mekânsal tablosuna,(Şekil 6) buradan da yine mekânsal anahtar kullanılarak kapalı alan halinden(bina şeklinden) nokta haline getirilen okul mekânsal tablosuna yazdırılmıştır. Bu sayede daha sonraki aşamalarda yapılacak mekânsal analizler ve istatistikî karşılaştırmalar için veri hazır hale getirilmiştir.
Şekil 5 Şekil 6 Şekil 5. 6-14 gurubunda kaç kişinin olduğu bilgisi COL1 tablosuna yazdırılmaktadır. Şekil 6 Kapalı alan içinde kalan 6-14 yaş gurubunda olan nüfus bilgisi, hem alansal tabloya hem de noktasal okul tablosuna yazdırılmaktadır 3.3 İstatistiksel Değerlendirme CBS ortamında bulunan mekânsal okul tablosunun sınıf kolonundan, resmi ilköğretim okullarının filtrelenmesi akabinde. Bu tabloya, daha önceki aşamada elde edilen e- kayıt okul kontenjan alanındaki adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre yaş gurupları sayısı eklenmiş, mekansal veriler ile Milli Eğitim Müdürlüğünden temin edilen verilerin ilişkilendirilmesine müteakip mevcut durum itibarı ile okullarda derslik başına düşen öğrenci sayısı bilgisi ve öğretmen başına düşen öğrenci sayısı bilgileri ayrı bir kolanda hesaplattırılmıştır. Bu aşamadan sonra mekânsal analiz işlemleri sırasında daha rahat kararlar verebilmek, verileri istatistik anlamda yorumlamak amacı ile SPSS yazılımından faydalanılmıştır. Tablo 4. Tablo 5. Derslik başına öğrenci sayısı Öğretmen Başına Öğrenci Sayısı
Tablo 6. Tests of Normality
Tablo4 de ilçe verilerimize ait medyan ve standart sapma değerleri derslik başına düşen ortalama öğrenci sayısı, Tablo 5 te öğretmen başına düşen öğrenci sayısı verilmiştir. Tablo6 de veri sayısı 29 dan fazla olmasına bağlı olarak (Kalaycı,2006,10) Kolmogorov-Smirnov normallik testine tabi tutulmuş ve signum değerinin %95 güven aralığında 0.05 değerinden daha büyük olması nedeni ile (0,2) 173 okul verisinin normal dağılımda olduğu söylenebilmektedir. Tablo 7. Kümelenme Analizi Sonucu Tablo8.Her bir kümenin sahip olduğu okul sayısı
Şekil 7. Şekil 7 de görüleceği üzere Avrupa Birliği ülkeleri derslik başına düşen öğrenci sayısı ortalaması olan 25 değerine, medyan-ortanca değeri itibarı ile en yakın ilçe meram ilçesidir. Meram ilçesinde ortanca değer, 25 e yaklaşılmasına rağmen diğer ilçelere göre, ilköğretim okullarında derslik başına düşen öğrenci sayısı itibarı ile dengesiz bir dağılımın olduğu, (standart sapmanın daha fazla olduğu) görülmektedir. Buna göre bir yerleşim bölgesinde derslik başına düşen öğrenci sayısı mekansal eğitim yeterliliği açısından yeter bir ölçüt olmamalıdır. Meram ilçesindeki okulların, derslik başına öğrenci sayılarını çubuk grafik üzerinde aktarıldığında, derslik başına düşen öğrenci sayısının yeterli bir kıstas olmadığı daha iyi anlaşılmaktadır. (Şekil 8) Bu durum, e- kayıt okul kontenjan alanlarının potansiyel nüfusa göre değil, adrese göre belirlenmesinden kaynaklanmaktadır. Selçuklu ilçesinin okullarının meram ilçesine göre daha kalabalık olduğu ancak okullar arasında derslik başına öğrenci nüfusu itibarı ile dengesizliğin daha az olduğu, Karatay ilçesinin ise her iki durum itibarı ile iki ilçenin ortasında değerler aldığı sonucuna ulaşılmıştır.
Şekil 8. Meram ilçesi okullarının derslik başına düşen öğrenci sayısı grafiği ve ortalama öğrenci sayısının 25 olması hedefine göre mevcut durum Mekânsal analizlere(konumsal kümelendirme yöntemlerine) geçmeden önce, Meram ilçesi için istatistiki yöntemlerle derslik başına düşen öğrenci nüfusunun okullar bazında kümelenmesini bulmak, konumsal kümelenme haritalarını daha iyi yorumlamak amacı ile veriler istatistiksel yöntemlerden kümeleme analizine tabi tutulmuştur. Kümeleme çalışmaları konuma bağlı olmaksızın da gerçekleştirilebilir. (Karabulut, 2003) SPSS yazılımı ile yapılan çalışmada öncelikle Hiyerarşik Kümeleme yöntemi ile veriler, Ward’s Kümeleme Metodu kullanılarak 4-10 guruba ayrılması sağlanmış, veriler ile guruplar arasındaki bağlılıklar ve Dendrogram grafiği incelenmiş, verinin en iyi kümelendiği sayının 5 olduğuna karar verilmiştir. Sonraki aşamada K-Means kümeleme yöntemi ile bu 5 guruba göre 10 iterasyonda kümelerin aldığı değerler bulunmuştur.(Tablo 7), Meram İlçesinde derslik başına düşen öğrenci sayılarının, her bir küme içinde kalan sayıları gösterilmiştir.(Tablo 8) . Kümeleme analiz sonuçları, mekânsal kümeleme analizlerinde kullanılacaktır. 3.4 AB VE OECD Ülkeleri İle Mevcut Durum Karşılaştırması Devlet Planlama Teşkilatının Dokuzuncu Kalkınma Planı kapsamında hazırlanan rapor incelendiğinde “ Tedbir: 2.1.2: İlköğretim ve ortaöğretimdeki arz kapasitesi yükseltilmeli ve bölgelere göre dengeli dağılımı sağlanmalıdır. Tedbir: 3.1.1 Eğitimin her kademesinde dersliğe düşen öğrenci sayısı AB ülkeleri ortalamasına yaklaştırılmalıdır.”(DPT) hedeflerinin olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda AB ülkeleri ortalamasına göre kamu ve özel sektör ile birlikte derslik başına düşen öğrenci sayısı ortaokullarda 22,3 ilkokullarda 20.2dir. (Maya,2006) OECD ülkeleri ortalamasına göre kamu okullarında bu rakam 21,4 tür(OECD) Çalışmamız içinde Konya için hedef rakam 25 olarak belirlenmiştir. (Demokrat Eğitimciler Sendikası,2010) Derslik başına düşen öğrenci sayısı bir kıstas olarak ortaya konulduğunda mevcut derslik adetleri ile 25 sayısının çarpımına göre ilköğretim mekânsal tablosuna yeni bir kolon tanımlanmıştır. Mevcut ile olması gereken arasında kıyaslama yaparak Konya da bulunan tüm ilköğretim okullarının 25 kişi hedefine göre durumları bulunmuştur. (Şekil 9.) Bu yeni durumda öğrenci fazlası olan okullar ve öğrenci alması gereken okullar bulunmuş, ilgili bölgelerde imar planında eğer okul alanı var ise okul yapımı, eğer okul alanı yok ise alternatif alanların değerlendirilmesi veya okul derslik sayısı artırımı gereken alanlar haritalandırılmıştır. (Şekil 9).
Şekil 9 Şekil 10 Şekil 9.Avrupa Birliği Ülkeleri Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Esasına Selçuklu İlçesinde, koyu ve açık renk aralığında, öğrenci fazlalığı(Mavi) ve Öğrenci Eksikliği(Kırmızı)bulunan e-kayıt bölgeleri Şekil 10. Okul sorumluluk sınırlarındaki 6-14 yaş nüfus ile okul mevcudunun karşılaştırılması 3.5 Okul Mevcudu İle Okul e-Kayıt Kontenjan Alanı Nüfusu ile Karşılaştırılması Okullardaki eğitim kalitesinin aynı olmadığına dair kanı ile veliler, e-kayıt sistemine göre kayıt yapabilmek amacı ile yasal sıkıntılara rağmen adrese dayalı nüfus kayıt sisteminde adreslerini daha iyi olduğunu düşündükleri okulların sorumluluk alanlarındaki adreslere beyan etmektedir.Bu durum okullarda sınıf başına düşen öğrenci sayısı değerlerinde farklılıklara başka bir neden olmaktadır. Coğrafi bilgi sistemi ortamıda bulunan,okul sorumluluk alanındaki adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre nüfuslar ile okul mevcudunun kıyaslandığı (Şekil 10) harita da koyu alanlar,ilgili bölgede okul mevcudunun mevcut 6-14 yaş gurubu nüfustan daha fazla olduğu,açık renkli alanlar ise ilgili bölgede, okul mevcudunun mevcut 6-14 yaş gurubu nüfustan daha az olduğu yerleri göstermektedir. 3.6 e-Kayıt Okul Kontenjan Alanlarının Erişebilirlik Mesafesi Kriterine Göre Kıyaslanması İlköğretim okul donatı alanlarının hizmet alanı olan erişebilirlik mesafesi olarak 600 m mesafe esas alınarak(Çetin er, A) çalışma başlatılmıştır. Okul binası daire merkezi kabul edilerek CBS ortamında 600m yarıçaplı daireler(buffer) oluşturulmuştur.(Şekil 11) Öncelikle alansal karşılaştırma yapılmış ve mevcut 173 okulun 94 tanesinin yürüme mesafesi daire alanı, e- kayıt okul kontenjan alanından büyük olduğu bulunmuştur. Sonrasında yürüme mesafesi daire alanı içinde kalan nüfus miktarları ile e- kayıt okul kontenjan alanı içinde olan nüfus kıyaslanmıştır. 105 okula ait yürüme mesafesi dairesi alanı içinde kalan nüfusun, e- kayıt okul kontenjan alanı içinde bulunan nüfustan büyük olduğu, küçük olan 66 e-okul kayıt sahası içinden 15’inde ise imar planında ayrıca okul donatısı öngörülmediği, 115 okula ait yürüme mesafesi daire alanında kalan nüfusun, okullara ait AB ortalamasına göre olması gereken öğrenci nüfusundan büyük olduğu bulunmuştur. İmar planında ilkokul donatı alanlarının belirlenmesinde salt yürüme mesafesi kriterine göre okul donatı alanlarının oluşturulmasının doğru olmadığı, okul donatı alanı etrafında oluşturulan konut donatı alanlarının emsal değerlerine göre hesaplanması gereken nüfus faktörünün düşünülmeden, okul donatılarının tasarlandığı tespit edilmiştir. Okullarda AB ortalamasına göre derslik başına öğrenci olması için, imar planında yeterince okul donatısı olmayan bölgeler bulunarak rapor edilmiştir.
Şekil 11.e-kayıt kontenjan bölgeleri ile erişebilirlik mesafelerinin değerlenedirlmesi 3.7 Mekânsal Analizler Çalışma verilerini mekanda ifadelendirerek yorumlamak, buradan çıkan sonuçları, imar planı ve kadastro-mülkiyet haritaları ile kıyaslama yapmak amacı ile Arcmap 9,2 Spatial Analyst yazılımı kullanılmıştır. İçeriğinde 6-14 yaş gurubu kişi sayısı bilgisi olan noktasal bina tablosu, öncelikle raster verisi haline çevrilmiş akabinde Kernel Density analizine tabi tutulmuş,6-14 yaş arası nüfus yoğunluk haritası elde edilmiştir. ( Şekil 11) Okul point tablosu içindeki öğretmen başına düşen öğrenci sayısı, derslik başına düşen öğrenci sayısı gibi verilerle ise İnterpolete to Raster (İnverse Distance Weighted) analizi kullanılarak, öğretmen başına düşen öğrenci yoğunluk dağılım haritası ( Şekil12) ve derslik başına düşen öğrenci yoğunluğu dağılım haritası (Şekil 13) elde edilmiştir. 6-14 yaş nüfus yoğunluğu haritası ile IDW yöntemi ile üretilmiş derslik sayısı yoğunluk haritası bir birini üstüne çakıştırılmış, Raster Calculator yöntemi ile nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu veri sınıfları ile derslik dağılım yoğunluğunun en az olduğu veri sınıfları seçilerek, okul yapılması gerekli alanlara ait harita ortaya çıkmıştır.(Şekil14)
3.8 Mekânsal Analizler Sonucunda Bulunan Okul Yapılması Gerekli Alanlarda CBS Veri Tabanında Mülkiyet Ve Plan Sorguları Raster Calculator yöntemi ile bulunan Şekil 14 da görülen haritada gösterilen okul ihtiyacı olan bölgelerde, Coğrafi Bilgi Sistemi ortamına entegre edilen TAKBIS verileri ve mekansal tablo haline getirilen 1/1000 güncel imar planları SQL sorgulamalar ile kıyaslanarak kısa vadede okul yapılması gerekli(veya okul yaptırılması halinde yönlendirme yapılma gereken) mülkiyetler bulunarak rapor edilmiştir. CBS ortamında okul ihtiyacı bulunan alanlarda; 1.Mülkiyeti hazine, belediye, il özel idaresine ait olup imar planında ilköğretim alanına isabet eden kısa vadede okul yapılabilecek alanlar bulunmuştur. (Şekil 15) 2.İmar planında okul alanı olduğu halde mülkiyet olarak şahıs mülkiyetinde kalan yerler tespit edilmiştir. (Şekil 15)
Şekil 15.Okul yapımı gerekli alanda mülkiyet analizi 3.Sorunlu bölgelerde kamu mülkiyetleri olduğu halde, imar uygulaması yapılmaması nedeni ile kamu mülkiyetine geçemeyen okul donatı alanlarının Plan yapım yönetmeliğine ve plan bütünlüğüne aykırılık teşkil etmeden ilgili kamu mülkiyetlerine kaydırılarak ilköğretim alanına dönüşebilmesi noktasında çalışma yürütülmüştür. 4.İmar planında herhangi bir nedenle ilköğretim donatı alanı olmayan veya plan yapım yönetmeliğine göre yeterli alana sahip olmayan yerlerde Plan yapım yönetmeliği ve plan bütünlüğünün bozmadan başka donatı alanlarının İlköğretim alanına dönüşmesi noktasında çalışma yürütülmüştür. 4. SonuÇlar Bu çalışma ile Coğrafi Bilgi Sisteminin, birçok konuda olduğu gibi eğitim planlaması konusunda da etkili ve göz ardı edilemez bir araç olduğu görülmüş, klasik yöntemlerle seneler sürecek bir çalışmanın, CBS sayesinde bilimsel temelde, çok daha kolay ve doğru olarak yapılabilirliği gösterilmiştir. Milli Eğitim Müdürlüğünün kendine has yöntemleri ile okul yapılması gerektiği konusunda, yatırım planına aldığı okul yapılacak bölgelerle birebir uyum sağlanmış, birçok bölgede yatırım programları dışında okul yapılması gereken alanlar ortaya çıkarılmıştır. Çalışma verileri ile özellikle okul yaptırmak isteyen hayır sahibi vatandaşların mevcut nüfuslar nedeni ile hiçbir şekilde okul ihtiyacı gerekmeyen yerlere okul yapması ve dolayısı ile kaynak israfı engellenip doğru yerlere yönlendirme yapılması sağlanabilecek bir model ortaya konmuş, bu kapsamda mekân temelli bir eğitim veritabanı elde edilmiştir. e- kayıt okul kontenjan sahaları harita üzeriden belirlenmeli, bütün kontenjan sahaları yol aksı üzerinden geçecek şekilde düzenlenmelidir. e-kayıt sisteminin cadde ve sokak-numarataj bazlı bölümleme mantığından dolayı okullar arasında derslik başına düşen öğrenci sayılarında farklı bölgelerin olduğu görülmüştür(Meram İlçesi). E-kayıt sistemine göre belirlenen okul bölgelerindeki 6-14 yaş gurubu nüfus sayısını bulmak mümkün olduğuna göre her okulun derslik sayısı, öğretmen sayısı, ikili veya normal öğretim kriterlerine göre alması gerektiği maksimum öğrenci sayısı belirlenmeli, bir ilçede-bölgede belirlenen derslik başına düşen öğrenci sayısı limitine göre öğrenci kayıtları yapılmalı, yeni derslik-okul yapımında gereklilik bu esasa göre belirlenmelidir. Derslik başına düşen öğrenci nüfusu aldatıcı ve yetersiz bir eğitim istatistik kıstasıdır. Bu kıstasa bir bölgedeki tüm okulların, derslik başına düşen öğrenci sayısının homojen dağılıma sahip olması şartı eklenmelidir. Avrupa birliği ülkelerindeki derslik başına düşen öğrenci sayısı bir kıstas olarak alındığında, Selçuklu ilçesinde 13526, Meram İlçesinde 4794, Karatay ilçesinde 4224 fazla öğrenciye karşılık, ortalama 20 derslikli olmak üzere Selçuklu ilçesinde 27, Meram ilçesinde 10 Karatay ilçesinde 9 ilköğretim okulu yapılması gerekmektedir. Bu alanlarda mülkiyet ve planlama açısından sorun teşkil etmeyen, kısa vadede okul yapılabilecek noktalar Konya Milli Eğitim Müdürlüğü ile paylaşılmıştır. İmar Planında okul donatı eksikliği bulunan alanlarda plan revizyonları yapılmalıdır. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Kayıtlarının Coğrafi Bilgi Sistemine entegre edilmesi ile nüfus bilgileri mekan üzerine getirilmiş, önemli bir veri olan nüfus verisinin, mekanda ifadelendirilmesi ile Konya merkez özelinde her türlü planlama çalışması için vazgeçilmez bir kolaylık sağlamıştır. Ülke kaynaklarının optimum düzeyde kullanılması, ülke genelinde kaynak israfına gidilmeksizin, bilimsel temelde yatırımlar yapılması noktasında mesafe kat etmek adına, Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sisteminde (TUCBS) öncelik, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin mekân temelli bir veritabanına dönüştürülmesi olmalıdır. KAYNAKLAR Çetiner, A. 1979, Şehir planlamasında çalışma yöntemleri ve ifade teknikleri,İTÜ,İst., sf:86-90. |
|---|
Kent Bilgi Sistemi