COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİNİN ALT YAPI
ENTEGRASYONUNDA KULLANIMI

1. GİRİŞ

Şehir, insanlık tarihinde insanların yerleşimi ile ilgili olan ve hayat tarzlarını tespit etmede yardımcı olan bir kavramdır. İnsanlar ilk devirlerde göçebe bir hayat tarzı ile avcılık ve toplayıcılıkla hayatlarını idame ettiren bir safha yaşamışlardır. Daha sonra insanoğlunun yaşamış olduğu ilk ciddi olay gerçekleşmiş, insanlar toprağa yerleşerek köy hayatına başlamış ve kendi yiyeceklerini kendileri yetiştirmişlerdir. Böylece tabiat istismarının yerini insanların kendi üretimleri almıştır. Nüfusun artması ve değişik iş kollarının ortaya çıkması, idari yapılanma ve bunların beraberinde getirdiği sosyal değişmeler, köy-şehir farklılıklarının temelini teşkil etmiştir( Canbay,1997)

Bu şekilde şehir köyden farklı olarak işbölümüne dayalı organizasyon ve ilgili müesses evi yapılanmanın hakim olduğu, nüfusça da köyden farklı ve geniş olan bir yerleşim tarzını ifade eder. Şehirleşme birtakım özellikleri ile farklılık arz eder. Bu özellikleri üç noktada toplamak mümkündür:

1. Şehirleşme bir değişmedir,
2. Şehirleşme devletin görevlerinde artışı gerektirir,
3. Devletin şehirleşme sebebiyle karşılaşacağı problemler ve görevler karmaşık ve teknik nitelik taşırlar.
4. Bütün bu özellikler daha çok devlet bünye-sindeki farklılaşmaya dikkati çeker. Zira, yüzyılımızda şehirleşmeyle beraber devletin eski statik yapısı değişmiş ve fonksiyonel, dinamik bir devlet ortaya çıkmıştır.( Çalışkan,2006)

Vatandaşın gözünde devlet tek bir olgudur. Şehirde hizmet eden hangi kurum olursa olsun devlet dir. Vatandaşın bu net bakışı, devlet kurumların yapılandırılmasındaki yönetimlerin anlayışı içinde olmadığından, günümüzdeki birçok problem devlete ait kurumların koordinasyonsuz bir şekilde çalışmasından ve aynı hedefe bakmamasından kaynaklanmaktadır.

Kent Bilgi Sistemi, kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde uygun değer karar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler ve yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacı ile oluşturulan coğrafi bilgi sistemlerinin kent bazındaki bir uygulamasıdır.(Yomralıoğlu 2000)

CBS, özellikle yerel yönetimler açısından oldukça büyük kullanışlılığa sahiptir. CBS, yerel yönetim¬lerde yapılan planlama çalışmalarının yanında yol, su, kanalizasyon gibi mühendislik müdahaleleri ve belediyecilik hizmetlerinin planlanması, etaplaşması, diğer hizmetlerle eşgüdümün sağlanma¬sı bakımlarından önemli bir yönetim aracı olarak karşımıza çıkmaktadır.(Ülkenli, 1997)

İçinde bulunduğumuz bilgi çağında kamu yönetimi de büyük bir dönüşüm ge¬çirmektedir ve bu dönüşümde başlıca rolü bilgi teknolojileri oynamaktadır. Modern toplum yapılarının gittikçe daha karmaşık¬laşması ve sosyal ilişki biçimlerinin adeta sonsuz düzeyde niceliksel çokluğa ulaşması, her zaman yeni ilişki biçimleri, sosyal yapı ve uygulamaların ortaya çıkması karşısında geleneksel kamu yöneti¬mi enstrümanlarının yetersiz kalması, teknolojinin kamu yönetiminde de etkin ve asli olarak kullanıl¬masını zorunlu kılmaktadır. ( Tataroğlu, 2007)

Vatandaşın günlük yaşamını aksatmayacak şekilde kaynakları verimli ve ekonomik kullanarak ,alt yapı hizmetlerinin gerçekleştirilmesi,etkin bir planlama ve koordinasyon gerektirmektedir. Büyükşehirlerde, altyapı(su,kanalizasyon,gaz,elektrik,telefon vb)ve üst yapının (asfalt,kaldırım gibi)yapım ,onarım ve yenileme çalışmalarının koordineli bir şekilde planlanması ve gerçekleştirilmesi ; iş tekrarlarının ,zaman ve kaynak israfının ,araç ve yaya trafiğinde aksamaların önlenmesi ve alt yapı çalışmaları sırasında günlük yaşamın rahat bir şekilde sürdürülmesi açısından büyük önem taşımaktadır.( Sayıştay Başkanlığı Raporu,2008)

Büyükşehir Belediyelerinde alt yapı kurumları ve diğer belediyelerin de dâhil edildiği güncel, geçeri, güvenilir ve eksiksiz veri tabanına dayanan, bütünleşik bir alt yapı bilgi sistemi koordinasyon içinde oluşturulmalıdır. Bu bilgi sisteminde alt yapı kurumlarının hatlarına ve belediyelerin yol ve kaldırıma ilişkin bilgilerinin yanı sıra alt yapı faaliyetlerinin koordinasyonun planlaması açısından önem arz eden, alt yapıda kullanılan malzemenin cinsi ve özellikleri kapasitesi, koordinatlı olarak yatay ve düşey konumu, yapım yılı ve ekonomik ömrü verileri de yer almalıdır(Sayıştay Başkanlığı Raporu,2008)

Coğrafi Bilgi Sistemlerinin en büyük rollerinden biri farklı kuruluşlar arasında üretilen verilerin tek başına veya birbirlerine entegre edilerek kullanma imkanını sağlamasıdır. Dolayısıyla ideal anlamda oluşturulacak olan bir bilgi sistemi ancak tüm ilgili kamu kuruluşları tarafından üretilen verilerin bütünleştirilmesi ile sağlanabilecektir.(TKGM Eylem 47,2005)

2. CBS PLATFORMU KULLANIMI ÖNCESİNDE ALT YAPI KOORDİNASYONU

5216 sayılı yasanın 8.maddesi yürürlülüğe girmesi ile CBS temelli AYKOME platformu öncesinde, kurumlar yazı ile kazı yapacaklarını, yazı ekinde proje paftaları ile birlikte AYKOME Şube Müdürlüğü’ne iletmektedir. AYKOME personeli, diğer ilgili kurumlar ile karşılıklı telefon görüşmeleri, kişi ilişkileri ile incelemeler yapar ilgili kurumların olurları alındıktan sonra projeler AYKOME Şube Müdürü, Fen İşleri Daire Başkanı ve Büyükşehir Belediye Başkanınca imzalanmaktadır. Gerekli imzalar dolaştırıldıktan sonra(gerektiğinde bu imzalar için belediye dışındaki diğer kurumların yetkililerine de gidilerek imza attırılır). Ayrıca kazı projesi dışında özellikle yoğun trafik bölgelerinde trafik planlaması için ayrı bir proje hazırlanır, bu proje de Belediye Trafik Sinyalizasyon birimince incelenerek imzalanır, projenin bir nüshası Emniyet Trafik Şube Müdürlüğüne gönderilir. Nihayetinde AYKOME bütün bu işlemlerin ve imzaların olduğunu gördüğünde belirlediği şartlar altında ruhsat vererek kazı işlemi gerçekleştirilmekte, bu işlemler uzun sürmekte, elinde Bakanlıktan ödeneği olan kurum, ödeneği kullanamama endişesine girmekte veya müteahhidine ek süre vermek zorunda kalmaktadır. Yan bağlantılar için kurumdan müsaade isteyen vatandaş evrak karmaşası ve zaman nedeni ile birçok kayba uğramaktadır. Bazı durumlarda müracaat eden kurum ve AYKOME Şube Müdürlüğü dışında ilgili işlemden hiçbir kurumun haberi olamamakta, kanunda AYKOME ile belirlenen amacın tam olarak sağlanmasını engellemekte, zaten sistemsiz çalışan kurumların AYKOME işlevini sorgulamalarına ve kanuna rağmen bazı işlemler yapmasına mazeret oluşturmaktadır. Çoğu zaman ruhsat almaksızın kaçak kazı yapmayı daha cazip ve mazeret üretir hale getirmektedir

CBS platformu öncesinde yasada uygulamaya dair birçok husus açıkça yazıldığı halde, böyle bir işlevin nasıl sağlanabileceği hususu tereddüt konusudur. Yasalara göre işlem yapmak isteyen Aykome sorumluları, uygulama ve yasa arasında derin bir boşluğun olduğu kanaatinde, böyle bir organizasyonu oldukça zahmetli olduğu bahisle, reel bulmamaktadır. Ayda bir kez yapılan toplantılarla bu organizasyonu kontrol etmek de mümkün görülmemektedir. Aykome kurullarının her kazıda bir araya getirilmesi her kazının başka bir kuruma olan ilgisinin yorumlanarak insan inisiyatifi dâhilinde telefonlar ile bilgilendirilmesini kapsamakta, birçok kazıdan bilgisi olması mutlaka gerekli olan kurumların bilgisi olmadan yeni asfaltlar atılmakta, entegrasyon sağlamakta oldukça zorluk çekilmektedir.

3. CBS PLATFORMU TEMELLİ ALT YAPI KOORDİNASYON MERKEZİNE DAİR GEREKÇELER

3.1 Inspire İlkeleri (Infrastructure For Spatial Information in Europe -Avrupa CBS Altyapısı)

Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi sürecinde uyması gereken Avrupa birliği standartlarından olan Inspire ilkeleri CBS temelli bir çalışmada bazı kurallar koymuştur. Konya Kent Bilgi Sisteminin genel felsefesi ve hedefi bu kurallardır.

3.2 Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi

T.C Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesinin hazırladığı rehberin özellikle “Birlikte Çalışabilirlik Politikası” başlığı temelinde rehberin bütünü Konya Kent Bilgi Sisteminin hedef aldığı başka bir kıstas olmuştur. Yasal çerçevesi belirlenmiş sınırlar içerisinde, arka planda kurumlar arası etkileşimin sağlandığı ve vatandaşa dönük yüzünde tek bir organizasyonmuş gibi davranabilen modern ve bütünleşik e-devlet yapısı, birbiriyle uyumlu, birlikte çalışabilir, etkileşimli, izlenebilir ve denetlenebilir bilgi sistemlerine ihtiyaç duyar. Bilginin kurumlar arasında ve bilgi sistemlerinde kullanılabilme ve transfer edilebilme yeteneği olarak açıklanabilecek birlikte çalışabilirliğin en geniş kapsamdaki tanımı, etkin bilgi paylaşımıdır.(DPT,2005)

3.3 Büyükşehir Belediyesi Kanunundaki Alt Yapı Koordinasyon Merkezi (Aykome) Ve Coğrafi Bilgi Sistemine Dair Maddeler

2004 yılında yayımlanan 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun 8.maddesi daha önceki 3030 sayılı kanununa göre, Alt Yapı koordinasyonuna yeni açılım ve yönetim biçimi getirmiştir. Buna göre 8.maddenin açıklamaya konu edilecek ilgili kısımları aşağıda belirtildiği şekildedir.
“…Alt yapı koordinasyon merkezi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar tarafından büyükşehir içinde yapılacak alt yapı yatırımları için kalkınma plânı ve yıllık programlara uygun olarak yapılacak taslak programları birleştirerek kesin program hâline getirir(a). Bu amaçla, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar alt yapı koordinasyon merkezinin isteyeceği coğrafî bilgi sistemleri dâhil her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar(b). Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluşu tarafından aynı anda yapılması gerekenler ortak programa alınır.(c) ...Alt yapı koordinasyon merkezinin çalışma esas ve usulleri ile bu kurullara katılacak kamu kurum ve kuruluş temsilcileri, İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.(d) …”

Konya Kent Bilgi Sistemi hizmet alımı hazırlık çalışmaları ve Kent Bilgi Sistemi analiz ve tasarım çalışmalarında(toplamda 1 yıl 9 ay sürmüştür) kanunun Aykome ye verdiği yetkiler değerlendirilmiştir. 5216 sayılı yasanın 7/h maddesi adeta “adet yerini bulsun niteliğinde” müeyyide içermeyen muğlâk tek bir madde ile ve muğlâk bir tanımla verilen, “Kent Bilgi Sistemi ve Coğrafi Bilgi Sistemi” kurma görevi, burada kent bilgi sistemine bağlı müeyyideli bir yapının Aykome ile sağlanabileceği noktasına götürmüştür. Sonuçta her ikisi de Büyükşehir Belediyelerinin kanuni görevidir, diğer taraftan Aykome de bir heyet bulunmaktadır ve alınan bazı kararlar tüm kurumları bağlamaktadır. Aykome kurulunda kent bilgi sistemine dair kararlar alındığında bağlayıcı bir model elde edileceği, ortaya çıkarılması gereken yapının kanunun bu iki maddesinin karşılıklı yorumlanması ile oluşması gerektiği düşünülmüştür. Konya Büyükşehir Belediyesi, Kent Bilgi Sistemi ile ilgili görevinin, 5216 sayılı kanunun diğer maddelerini(7/g v.b) de dikkate alarak, kanuna bütünsel yaklaşılması gerektiğini, tüm yasal görevlerinin CBS temelli bir sistem ile yapılabilmesi noktasında proje üretmektedir.

a)Kanun, yapılacak kazıları önceden taslak program şekilde aykome kuruluna verilmesini, tüm taslakların birleştirilerek kesinleştirilmesini istemiştir. Bu durumda taslak kazıların ifadesi, çizim ile olabileceğine göre ortak bir obje platformu oluşturulmalı ve bu platform tüm kurumlara açık olmalı kurumlar yetkilerine göre buraya kazı unsurlarını tanımlayabilmeli, ortam çizim ortamı, çalışılan yerlerde sokak ve caddeler olduğundan Adres Bilgi Sistemi üzerine bir kurgu yapılması noktasına götürmüştür. Adres Bilgi Sisteminde çizilmemiş/oluşturulmamış bir sokak için kazı ruhsatı verilmemeli bu şekilde güncel Adres Bilgi Sistemi de desteklenmelidir. Mahalle Cadde Sokak bilgileri kişinin inisiyatifi ile girilen bir unsur olmaktan çok topolojik unsurlardan etkilenerek oluşturulmalı, sisteme bağlanan tüm kurumların konum dili aynı olmalıdır.

b)Kanun tüm kurumların verilerini aykome ye vermesini mecbur(zorundadırlar ibaresi) hale getirmiştir. Aykome ye müeyyide hakkı vermiştir. Bu durum kanunun7/h maddesine olmayan bir yetkiyi Aykome kuruluna verdiği sonucuna götürmüştür. KBS ye veri verilmez ise suç olmaz ama Aykomeye veri verilmez ise suç olmaktadır. Bu durum Kent Bilgi Sisteminin Aykomeyi sahiplenmesine neden olmuştur. Sistem oluşturmaya değil yaşatmaya/sürdürülebilirliğe bağlıdır. Bu noktada geçmiş bazı CBS uygulamaları sürdürülebilir olmasını, reel bazı unsurların üzerine kurmadığı, sistemi adeta bir salt araştırma ve planlama birimi gibi addetmeye yönelik bir politika öngörmüş, bu durum CBS birimlerini işlevsiz kılan durumlara neden olmuştur. Kanun yorumlanarak, Kent Bilgi Sistemi yapısına kendisine veri verme mecburiyeti taşıyan Aykome unsurlarının oluşturulması görevi vererek her iki tarafında karşılıklı birbirinin gücünden yararlanması gereken bir yapı ortaya çıkmasına yöneltmiştir.

c)Uygulamada ortak programlar, genellikle büyük bir proje olmadan olmamaktadır. Ancak Ortak kazı demek her zaman büyük bir proje olacak şeklinde yorumlanmamalıdır. Ayrıca bu tür anlık kazılar Aykome heyeti her gün bir araya gelip değerlendirme yapamayacağına göre CBS temelli portala yöneticilik yapan bir yetkili olmalıdır. (Büyükşehir Belediyesi Alt Yapı Koordinasyon Merkezi Şube Müdürlüğü-Aykome Merkezi) Bu nedenle oluşturulacak CBS temelli portalda tüm kurumlar birbirine ait kazı müracaatlarını görmelidir. Belirlenen tarihlerde kazı yapmayan, kesinleşmiş program sahibinin onayı alınmadan kazı müsaadesi verilmemelidir. Bu müracaatları değerlendirmede yol aidiyetlerine göre- belediyesine göre yol birimleri de asfalt programları konusunda uyarılabilmeli sonucuna gidilmiştir.

d)Bu maddeye istinaden hazırlanan yönetmeliğe Kent Bilgi Sistemi Şube Müdürlüğü görüş bildirilmiş, yönetmelik ve Aykome kurulunca istenenler göz önüne alınarak oluşturulacak yapı kesinleştirilmiştir.

4. ALT YAPI KURUMLARI İLE YAPILAN PROTOKOLLERİN KONYA KENT BİLGİ SİSTEMİNE OLAN KATKISI

Alt yapı kurumları, kendi lokallerinde proje çalışmalarında kullandıkları her tür sayısal verinin güncel halini kent bilgi sisteminden ayrıca talep etmektedir. Bu duruma paralel olarak Kent Bilgi Sistemi Aykomeyi oluşturan Medaş, Koski, Gaznet, Telekom gibi kurumların halk ile olan irtibatını vazgeçilmez görmüş, karşılıklı hizmet protokolleri ile özetle belediye tarafından kurumlara veri verilmesini, Aykomebis platformunu kullanabilmesini ve yazılım platformunun gerektireceği her tür yükümlülüğü alınır iken, kurumdan abone birimlerinin yeni yapılmış bir binada ilk abone işlemleri öncesinde vatandaştan adres unsurunu beyana bağlı olarak değil Kent Bilgi Sisteminden alınması gerekli bir belge istenmesi ile yapılması, ileriki etapta abone yazılımlarının KBS ye entegrasyonunun yapılması, aykomede alınan hizmetlerin karşılığı bir bedelin belediyeye ödenmesi esaslarına dayalı protokoller yapılmıştır. Bu sayede Alt yapı kurumlarının kent bilgi sistemine katılımı sağlanmış, kendi rutin kazılarına bağlı güncelleme unsurlarına ilave olarak yasal yollarla veya özellikle yasal yollarla yapılmamış olan herhangi bir yapının Kent Bilgi Sistemine haber verilmesine de katkıları sağlanmıştır. Bu husus kurumlardan alınan maddi katkıdan daha fazla önem arz etmektedir.

5. ELEKTRONİK İMZA

Aykome yazılımının yapımı aşamasında, yazılım kullanımına paralel olarak kurumların aykomeden alacakları ruhsatlara esas olmak üzere müracaatta bulunmaları, bu müracaat ekinde diğer ilgili kurumların da uygunluğunun imza atılarak alındığı yazışma ve proje evraklarını Aykome Şube Müdürlüğüne vermeleri gerektiği görülmüştür. Bu durumun, işlemlerin elektronik ortamda yürütülmesinin esprisini ortadan kaldırdığı düşünülmüştür. Bu platforma Türkiye de ilk defa CBS platformu ve AYKOME, 5070 sayılı kanun ile yasal olarak ıslak imza yerine kullanılabilen elektronik imza ile tanıştırılmıştır. Aykome tarafından kullanılan CBS portalı, iş akışı içine elektronik imza yeteneği kazandırılmış, tüm Aykome yetkili kurumlarına elektronik imza sağlanmıştır. Bu sayede iş akışına paralel devam eden ve işlevin anlamını yitirten kâğıt ortamı tamamı ile ortadan kaldırılmıştır. Elektronik imza beraberinde sayısal ortama mutlak giriş yapılmasını sağlamıştır. İmza olmadan müracaat yapılamayan bir düzenek konulduğundan hiçbir kurum yasal sorumluluk taşımadan, telsizlerde geçen konuşmalar ile iş yapamaz hale getirilmiştir(Acil kazılar hariç)Bu şekilde iş yapan kurum, işin ispatı yasal elektronik imza ile sabitlenmemiş olduğundan, açıkça yasaya rağmen kaçak kazı yapmış durumuna düşmektedir. Kent Bilgi Sistemi platformundan kazı müracaatı yapacak olan kurumda elektronik imza yok ise kazı müracaatı yapamamaktadır. Bu kuruma aykome yönetmeliği gereğince, herhangi bir şekilde ıslak imzalı ruhsat verilmemektedir.

6. KAZI SONRASI İŞLEMLER

Kazıya ait ruhsat verilmesi, işin bütünü açısından önem arz etse de kazı sonrasında kazının uygun yapılıp yapılmadığının denetlenmesinden daha önemli değildir. Kazı işlemini bir binaya benzetirsek, binanın yapılması için ruhsat nasıl bir öneme sahipse projesine uygun olarak yapılıp yapılmadığını belirleyen iskân belgesi de bir o kadar önemlidir. Kazının uygun yapıldığı, reel koordinatları ihtiva eden objeye bağlı olarak işaretlemesi ile uygunluk belgesi hazırlanabilir(Uygunluk belgesi binalar için düşünülür ise iskân belgesi yerine geçmektedir).Uygunluk belgesi elektronik imza ile hazırlanır ıslak imza ile uygunluk belgesi verilmez. Uygunluk belgesi verilmeyen bir kazının, kazı öncesinde kuruma verilen teminatı iade edilmeyecektir.(Aykome kararı)Bu sayede tüm kurumların verilerini belirli bir standart dâhilinde CBS platformuna girmeleri sağlandığı gibi aynı zamanda kontrol biriminin de etkinliği artırılmış olmaktadır.

7. AYKOMEYE SUNULAN CBS VERİLERİNİN GÜNCELLİĞİ

7.1 İdari sınırlar, Yollar, Numarataj: Güncel tutulması ile ilgili görev 5216 sayılı yasanın 7/g maddesi gereği Büyükşehir Belediyesi Kent Bilgi Sistemi Numarataj birimidir. Bu yetki ayrıca 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri kanunu ile de aynı birime verilmiştir. Bu birim bu veri başlıklarını mecburen güncel tutmaktadır. Aksi halde 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri kanundaki görevini de ihmal edecektir. Büyükşehir belediyelerinin Numarataj ile ilgili görevlerini ilçe belediyelerine devretmeleri Aykome işlevini olumsuz etkileyen bir unsurdur. 5216 sayılı yasanın 8.maddesinin etkinliği bu etkinliği sağlayacak temel unsur olan yol unsurunun isim verme ve dolayısı ile veri tabanı güncelleme kontrolünün büyükşehir belediyelerince yapılmasını gerektirmektedir.

7.2 Kurumun Kendine Ait hatları Ve Diğer Kurumların Hatları: 5216 sayılı yasanın 8.maddesi bu verileri talep etmiştir. Aykome kurulunun sağlıklı işleyişi bu verileri karşılıklı görme esasına dayanmakta olduğundan Aykome yönetmeliği ile bu husus sağlanmış kurumlar reel alt yapıya ait koordinatlı veri vermeden/veri girmeden ruhsata müracaat yapamaz duruma gelmiştir. (Kurumlar bir kereye mahsus olmak üzere ellerindeki çeşitli CAD formatlarında verdikleri çizimler, Mapinfo formatına çevrilerek database e atılmıştır). Güncellik aykomenin rutin çalışması ile sağlanmaktadır. Taslak projelerin görülmesi ise kazı talebi yapılan yerde başka bir kurumun projesinin olup olmadığını göstermekte, bu sayede ortak kazılar organize edilebilmektedir

7.3 Bina Objesi Ve Bina Bilgisi: Güncellik Büyükşehir belediye meclisi kararı ve İmar Yönetmeliği ile sağlanmış, Numarataj öncesi her tür binaya ait koordinat sağlanmadan ADNKS(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) ve KBS tanımlamaları yapılmamaktadır. Bina bilgileri vatandaş müracaatı ile birlikte serbest harita mühendisinden binaya ait konum bilgileri büyük ölçekli harita yapım yönetmeliğine uygun olarak istenmekte, ( 3849 adet bina güncel tutulmuş ve yeni kayıtlar sisteme işlenmeye devam edilmektedir) akabinde numara verme işlemi resmi kayıt üzerinde yapılmaktadır. Sonrasında araziye gidilerek, bina ve bağımsız bölüm Numarataj bilgileri monte edilmekte, aynı zamanda binaya ait bilgiler toplanmakta, bina fotoğrafları yol fotoğrafları da bu işlemler sırasında çekilerek veri tabanına gün be gün girilmektedir. Bu bilgiler anlık olarak diğer kurumlar tarafından görülebilmektedir.

7.4 İmar planı: Sayısal ortamda güncel olması, alt yapı kurumlarının en çok talep ettiği bir unsurdur. Alt yapının güncel olmayan bir planda projelendirilerek uygulanması sonrasında ağır maliyetleri beraberinde getirmektedir. Ayrıca tadilat planı ilçe belediyelerinden büyükşehir belediyesi meclisine getirildiğinden, yasallaşma süreci içinde Büyükşehir Belediyesi imar müdürlüğü, kent bilgi sistemince belirlenen plan çizim standartları ile gelen planları tadilat komisyonlarının görüşüne sunmaktadır. Meclisten geçen tadilat planları, askı aşamasından sonra kesinleşme akabinde CAD ortamında olan veriler GEODATABASE ‘e çevrilmekte akabinde Kent Bilgi Sistemi ORACLE veritabanında güncellenmektedir. Bir yere ait imar planları tadilat öncesi(pasif plan) ve tadilat sonrası(aktif plan) şeklinde tüm aykome kullanıcıları tarafından görülebilmektedir.

7.5 Kadastro: Alt yapı faaliyetlerinin hukuki anlamda doğru yapılabilmesi, sonraki günlerde alt yapının kaldırılması veya ilgili mülkiyetlerin kamulaştırılması gibi durumlara yol açacağından önemlidir. Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüğü ile protokol yapılarak 3 er aylık periyotlarla GEODATABASE olarak alınan kadastro verileri veri tabanında güncellenmekte, salt okunur ve sadece şekilsel olarak görülebilmesi sağlanarak, ada ve parsel numarasından arama yapabilecek yetkiler dâhilinde aykome kullanıcılarına açılmıştır.

7.6 Hâlihazır: 2007 yılında iller bankasınca yapılmış olan Fotogrametrik Hâlihazır var olup, tamamı tüm aykome kullanıcıları tarafından görülebilmektedir. Mutat aralarla arazide ölçüm yapan ilçe belediyelerinden fen işleri birimlerinden (ki bu birimler aynı zamanda Aykome üyesidir)hali hazır verileri -şimdilik olmak kaydı ile- Kent Bilgi Sistemine getirilmekte ve burada veri tabanında Güncel Hâlihazır şeklinde ifade edilerek kullanıma sunulmaktadır.

8. ANALİZLER VE KULLANILAN PLATFORMA AİT TEKNİK BİLGİLER

CBS veri tabanına girilen her veri aynı zamanda yorumlanmaya ve analize açık görsel raporlar oluşturarak yöneticilere ve ilgilere sunulmaktadır. Bu sayede alt yapı çalışmalarını bir bütün içinde takip edip zayıf ve kuvvetleri yanları daha iyi görülebilmektedir. Özellikle her yılsonunda, yılbaşında belirlenen taslak projelere ne kadar uyulduğu, kazıların en çok hangi bölgelerde yoğunlaştığı, asfaltlama çalışmalarını daha çok nerelere yapıldığı ve yoğunlaştığı gibi analizler yapıldığı gibi arızaların hangi bölgelerde yoğunlaştığına dair analizlerle şebeke ömrü biten yerlerde yeni yapılacak çalışmalar planlanabilmektedir. Yine alt yapı plan alt yapı mülkiyet ilişkileri dâhilinde sorunlu bölgeler çok daha iyi görülebilmekte, yatırımların boş yere yapılmasını engelleme noktasında maksimum bilgi ile hareket edilebilmesine yardımcı olmaktadır. Kent Bilgi Sistemi analiz ve tasarım çalışmalarında ortak platform için, MAPXTREME tabanında. NET C# platformu ile yapılan uygulama yazılımı tercih edilmiştir.Bu tercihe, MAPINFO ve ORACLE yazılımlarının hem lisans maliyetleri, hem de birbirlerine olan uyumluluğu neden olmuştur. Lokalde ise analiz amacına yönelik ARCGIS yazılımı tercih edilmiştir.

9. ORTAK ÇALIŞMALAR

Lokal anlamda ortak çalışmalar, CBS yazılım platformu sayesinde başarılı bir şekilde yerine getirilmektedir. 5216 sayılı yasanın 8.maddesinde geçen ortak çalışmalar ise daha çok, büyük bir cadde yapılma öncesinde tüm alt yapı kurumlarının ödeneklerini belirlenen yere harcamasını, sonrasında oluşan yapılaşma hareketlerine bağlı olarak asfaltın yeniden bozulmamasını amacı gütmektedir. Bu çalışmanın yapılması teknik olarak mümkün olmakla birlikte, aynı zamanda şehirde faaliyet gösteren alt yapı kurumlarının hepsinin aynı şehirleşme bakış açısına sahip olmasını gerektirmekte, en önemlisi de bütçesinde böyle bir yatırımı yapabilmesi noktasında gerekli ödenek ve izne sahip olmasını gerektirmektedir. Özellikle bakanlığa bağlı olarak hareket eden kurumlar böyle bir ödeneği sağlayamamaktadır. Yasaya uygun olarak, bir sonraki sene bütçesine böyle bir proje koyması ve ödeneği talep etmesi ve buna yönelik bir aykome kararı olması dahi, bakanlığın kanuna rağmen gerekli bütçeyi yerele sağlamamasına neden olmaktadır. Bu durum ortak kazıların Ankara’nın onay vermediği takdirde mümkün olmadığı bir süreci beraberinde getirmektedir. Kurumun bu ortak kazıyı bütçesine koyması ve bir dahaki sene için Aykomenin istediği bedeli vermesi halinde de o yıl içinde ilgili kuruma başkaca bir bütçe vermeme yoluna gidilmekte, bu durumda ilgili kurumun diğer işleri kilitlenmektedir. Her ne kadar kanun ile kendisine yasal görev verilse de Aykome ’nin bu işlevi bakanlıkça görmezden gelinmektedir.

Belediye bütçesi içinde olan Aykome bütçesi, belediyenin başka giderlerine aktarılma endişesi taşımaktadır. Yasaya göre ortak bir proje yapılacak ise belediye tüm alt yapı ihalelerini kendi yapmakta ve uygulamaktadır. Teoride gayet güzel gibi duran bu husus, uygulamada alt yapı kurumlarının belediyenin sorumluluğu altına girdiği gibi anlaşılmaktadır. Genel anlamda alt yapı kurumlarının tek bir merkezden yönetimi bütün alt yapı kurumlarında belediyenin de hissesinin olması sağlanarak belediyenin başkan düzeyinde kurumların yönetim kurullarına yasal olarak verilen belirli bir hisse nedeni ile müdahil olabildiği bir yapıya getirilmeleri gereklidir.

10.İMAR KANUNU VE MEVCUT ŞEHİRLEŞME ANLAYIŞININ ALT YAPI ENTEGRASYONUNU ZORLAŞTIRAN YÖNLERİ

Aykomenin işlevini esas anlamda etkileyen, alt yapı kurumlarını bir entegrasyon içinde çalışmalarını zorlaştıran en önemli etken mevcut imar kanunu ve şehirleşme anlayışımızdır. Kanunun imar düzenlemeleri kısmından anlaşılan mülkiyetin imar planına göre şekil alarak kamuya terk edilmesi gereken kısımlarının kamuya terki, plan koşullarına uygun şekilde parsel derinliğine ve cephesine sahip olması, üzerinde bina yapımına başlanması için yeterlilik arz etmektedir. Buna göre imar parseli niteliği taşıyan bir parselin üzerinde ruhsatlı bir şekilde yapılaşma izni verilmesi vatandaşın medeni kanundan gelen en doğal hakkı olarak görülmektedir.

Şehrin her hangi bölgesinde mülkiyeti olan her vatandaş kendine ev yapabilmeyi hak olarak görmemeli, bir bölgede alt yapı faaliyeti olabilecekse (mülkiyet uygunluğu ve bütçeleme açısından) o bölge için inşaat ruhsatı verilmeli, diğer bölgelerde her koşulda ruhsat izni verilmeyecek yasal değişiklik yapılmalıdır. Şehirde inşaat ruhsatı verilebilecek alanlar belirlenmeli, alt yapı kurumlarının da görüşü alınarak belediye meclisi tarafından ilan edilen bölgeler olması sağlanmalıdır. Meclisin yapılaşma kararı vermediği şehir bölgelerinde imar planı olsa dahi yapılaşma izni durdurulmalı, alt yapı kurumları bu bölgeler dışında meclis tarafından belirlenen diğer mahallere bütçe ayırmamalı, alt yapı faaliyeti yasaklanmalıdır. Ayrıca bu sayede, piyasanın/vatandaşın oluşturduğu emlak rant alanları yerine meclisin/devletin oluşturduğu rant alanları meydana gelecektir. Yasal bina yapımına esas unsur salt plan-mülkiyet uygunluk ilişkisi olmamalıdır.

Başka bir konuda imara açılan bölgenin plan, imar uygulaması vb süreçlerinin her ne kadar kanunda süreler belirtilmiş olsa da uygulamada bu iki süreç çeşitli nedenlere birbirinden bağımsız yürümektedir. İmar planı ve imar uygulamasının birbirlerinden ayrılması ile oluşan sakınca, birçok açıdan sorunlar doğurmakla birlikte alt yapı hizmeti açısından bakıldığında, özellikle uygulama yapmakta geciken idarelerin imar kanunun 15 ve 16 maddelerini imar uygulaması gibi yorumlamaları(bu husus genelgelerle değil bizzat yasa değişikliği ile yasaklanmalıdır),kadastro parsellerinin imara uyum sağlamasını yapılaşma için yeter şart görmelerine sebep olmaktadır. Tabiri caiz ise deniz ortasında adalar oluşmakta, akabinde buralarda yapılaşma ve sonrasında oluşan alt yapı talepleri, imar hukuku gereğince başka bir şahsın rızası alınmasını gerektirdiğinden bu durum alt yapı kangrenlerine sebep oluşturmaktadır. Bir şekilde hukuka aykırı bir şekilde geçirilen kısa vadede güya vatandaşa hizmet götürme mantığı, ilerleyen günlerde bu hizmetlerin ilgili yerlerden tekraren sökülerek-genellikle atıl olarak gömülü kalmasına neden olmaktadır.

İmar planlama süreci ile imar uygulama süreci birleştirilmeli, imar planı askıya çıktığında parselasyon planı da aynı anda askıda olmalıdır. Bu iki sürecin birleştirilmesi planlamanın hedeflediği amaçların daha reel olarak ortaya çıkmasına sebep olacaktır. Mülkiyet ve planın aynı anda değerlendirilmesi birçok açıdan hem planlamacıya hem de uygulamacıya rahatlık sağlayacaktır.1/1000 ölçekte, plan harita mühendisinin imza attığı bir unsur, parselasyon planı da şehir plancının imza attığı bir unsur haline getirilmeli, imar uygulama planı çift imza taşımalıdır. Uygulama imar planlarının üstünde alt yapı planlamasına ait her tür proje de gösterilmesi şart koşulmalı, alt yapı askıya çıkan plan üzerinde görülmeli ve inşaat ruhsatları verilmeden belirli bir süre içinde alt yapı kurumlarından gerekli alt yapı hatlarını uygulamaları yasal mecburiyet haline getirilmelidir. Planlama süreci yavaşlamakta, ancak sonuç ürüne en doğru bir şekilde ulaşılmakta, plan ile hedeflenen tüm unsurlara en yakın duruma gelinmekte, birçok kaynak israfından da kurtulun maktadır. Alt yapıda en önemli husus planlamada hedeflenen yoğunluğa göre yeterlilik arz eden, fayda -maliyet dengesi oluşturan uygun taşıma elemanlarının (kanalizasyon ise büz genişliği, elektrik ise trafo gücü vb) uygulamasının yapılmasıdır. Ancak özellikle plan tadilatları ile daha önce hedeflen yoğunluğun üstünde tadilatların yapılması, bu tadilatların yine sadece mülkiyet esas alınarak şekillendirilmesi, alt yapının nasıl olsa yapılır mantığı ile ihmal edilmesi de başka bir kaynak israfına neden olmaktadır. İmar birimleri salt arsa, bina, plan düşünen birimler olmamalı, imar faaliyetlerine bütünden özele giden bir anlayış ile bakabilmelidir. İmar birimi kendisi ile doğrudan alakalı görmediği alt yapı faaliyetleri veya iş yeri ruhsatı gibi her tür benzer konunun oluşumuna neden olan birim olduğunu unutmamalı ve yaptığı işi, bu faaliyetlerin kendini ilgilendirmediği gibi duyarsızlıkla yapmamalıdır.

İş yeri izinlerinde alt yapının kaldırmayacağı bir iş yerine ruhsat verilmemelidir. Mülkiyet örneğinde olduğu gibi her işyerinde her türde iş yapabilme özgürlüğü olmamalıdır. Elektrik gücünü yüksek kullanacak bir iş yeri ilgili bölgede trafo gücü uygun değil ise ilgili iş yerini açamamalıdır. Tersi durumda hiç de uygun olmamasına rağmen birçok asfalt, kaldırım bozularak bir şekilde uygun trafodan iş yerinin hizmet alması sağlanmaktadır.”tabi buna hizmet denilir ise” Alt yapı kurumu yukarıda bahsedilen yapılaşmaya, meclis kararı ile şehirde yapılaşma izni verilen bölgeler dışında, her talep edilen yere hizmet götürmeyi kendine görev addetmez ve idari olarak genelde yapılaşma olmayan, parselasyon planı yapılmış boş arsaların olduğu henüz asfalt veya stabilize atılmamış imarlı yollara, her parsele bir uç bırakarak alt yapı hizmetini getirme üzerine yoğunlaşacaktır. Hem kaynak israflarından kurtulmuş olunacak hem de kaynak doğru yere kanal ize olduğundan boş arsalara henüz yapılaşma olmadan hizmeti getirmiş olacaktır. Bu durum kısa vadede gereksiz bir maliyet gibi gözükse de orta vadede yapılan asfaltların tekrar tekrar sökülmesi ile oluşacak maliyetlerin önüne de geçilmiş, aslında kaynaklar doğru kullanılmış olacaktır.

11. SONUÇ

Alt yapının CBS temelli bir platform içinde organize edilmiş olması, alt yapı kurumlarının birlikte çalışabilirliklerinde en önemli etken olmuştur. Alt Yapı Koordinasyon Merkezi üyeleri CBS ortamında kendi kurumlarında var olması için maliyet harcaması gereken birçok bilgiye, platform sayesinde ulaşmış olmakta, çalışmalarını bilginin verdiği güç ile rahatlıkla yapabilmektedir. Alt Yapı Koordinasyon Merkezi üyesi olan kurumlar, hizmet aldığı platforma rutin çalışmaları ile kendi güçlerini kattıkları gibi CBS için vazgeçilmez iki unsur olan mekân ve insan kavramlarından, insan merkezli abone birimlerinin de desteğinin CBS ye verilmesini sağlamış, ortak menfaatler, ortak yararlar meydana getirmiştir. CBS platformu AYKOME kurulunca iyi değerlendirilmiştir. Koordinasyonu yapan CBS değil, CBS ye göre işlem yapan insandır. En ileri teknolojilerde kullanılsa önemli olan karar mekanizmaları yani insan unsurudur. Karar mekanizmalarının kuralarına uymadığı, faydasına inanmadığı bir CBS, işlevselliğini yitirecek, anlamını kaybedecektir. Karar mekanizmalarının CBS den faydalanma talebi platformun büyümesine ve maksimum düzeyde fayda sağlamasına sebep olmuştur. CBS Platformu kullanılması beraberinde çalışma disiplinini, planlamaya, projelendirmeye verilen önemi ifşa etmekte olduğundan, zaman içinde proje ve planlamaya uygun hareket etme noktasında gelişme kaydedilmiş, mümkün mertebe bir bölgede eşgüdüm dâhilinde çalışma ve tekrarlı kazıların engellenmesi noktasında önemli mesafe alınmıştır.
Alt yapının kaynak israfına yol açmadan, entegrasyonlu bir şekilde yapılmasına engel teşkil eden, mülkiyeti yapılaşmada esas ve yeterli görme anlayışıdır. Şehirleşmede insanın yerleşeceği mekâna indeksli anlayış yerine, insanın mekân içinde yaşam kalitesini yükselten, alt yapı hizmetini esas alan teknik anlayış gelişmeli, kanunlar bu durumu esas almalıdır. Bu koşul sağlanmadığı müddetçe, CBS platformları olsa da yanlış şehirleşme anlayışının getirdiği sorunlar, kaynakların doğru değerlendirilmesi noktasında yapılan, alt yapı entegrasyonlarının yapılmasına büyük engel teşkil etmektedir. Şehrin her bölgesi imara açık ve yasal yapılaşma iznine esas alınan imar planına göre şekillenen mülkiyetler olduğu için alt yapı kurumları geniş bir bölgeye yayılmış olan bu parsellere bina yapan her vatandaşa hizmet etmeyi görev saymaktadır. Bu durum her geçen gün şebeke ağının genişlemesine ve beraberinde oluşan bakım ve onarım süreçlerini de zorlamaktadır. İmar mevzuatına göre oluşmuş bir bina yapıldıktan sonra, yeni yapılmış asfalt dahi olsa binaya hizmet götürmek amacı ile tekrarlı kazılar engellenememektedir. Hiçbir kurum imar mevzuatına uygunluk arz eden bir binaya hizmet götürülmesi noktasında olumsuz cevap verebilme yetkisine sahip değildir. İmar kanunun değişmesi söz konusu olur ise mutlaka 5216 sayılı yasanın 8.maddesinin hedeflediği unsurlar göz önüne alınmalı, büyükşehir belediyelerin koordinasyonu sağlamalarında yetersizliği raporlara konu edilmesi kadar bu entegrasyonun yapılmasına engel teşkil eden ve tüm alt yapı çalışmalarını tetikleyen genel imarlaşma/şehirleşme mantığının ele alınması gerektiğinin üzerinde durulmalıdır.

KAYNAKLAR
Canbay T. , 1997, Şehirleşme ve Cemaatleşme, Türk Sosyoloji Dergisi, Genç Sosyologlar Derneği Yay.S:3,İstanbul
Çalışkan Z. , Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 2006, Türkiye’de Şehirleşme Ve Gecekondulaşma, İÜ, Malatya
DPT Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi, 2005

Eylem 47, Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Oluşturulabilmesi İçin Ön Çalışma Raporu, TKGM,Ocak2005

Sayıştay Başkanlığı, Büyükşehir Belediyelerinde Altyapı Faaliyetlerinin Koordinasyonu Raporu Mayıs 2008
Tataroğlu M. , Kamu Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemi Teknolojisi ve Etik,Finans Politik 2007 Sayı 513,Sayfa 50
Ülkenli Z. , 1997 Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Ülkemizde Kullanımı Üzerine, Sanal Gazete, Yıl 2, Sayı 4, İstanbul.
Yomralıoğlu T. , CBS Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 2000, KTÜ, Trabzon