COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ

CBS, özellikle yerel yönetimler açısından oldukça büyük kullanışlılığa sahiptir. CBS, yerel yönetimlerde yapılan planlama çalışmalarının yanında yol, su, kanalizasyon gibi mühendislik müdahaleleri ve belediyecilik hizmetlerinin planlanması, etaplaşması, diğer hizmetlerle eşgüdümün sağlanması bakımlarından önemli bir yönetim aracı olarak karşımıza çıkmaktadır.(Ülkenli, 1997)

Kent Bilgi Sistemi, kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde uygun değer karar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler ve yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacı ile oluşturulan coğrafi bilgi sistemlerinin kent bazındaki bir uygulamasıdır.(Yomralıoğlu)

Kentsel alanlar, coğrafya ve insan ilişkilerinin en yoğun yaşandığı mekânlardır. En karmaşık ilişkiler, en yoğun veri akışı ve değerlendirmeleri kentsel yerleşimlerde söz konusudur. Kent nüfusunun yoğunluğu, sağlık, eğitim, ulaşım ve kültürel hizmetlerin dağılımı, bu olanaklara erişim düzeyi kentleri daha yaşanabilir ya da yaşanamaz kılmaktadır. Tüm bilim dalları, insan yaşamını daha rahat, konforlu ve güvenli hale getirmeyi amaçlamaktadırlar. Bu bağlamda, özellikle coğrafi bilgi sistemlerinin kentsel yaşam kalitesinin yükseltilmesi konusundaki olumlu katkıları çok fazladır ( Koçak, H. ).

Son yıllarda Coğrafi Bilgi Sistemlerinin her alanda olduğu gibi sağlık alanında da kullanımı hızla artmaktadır. Hem bilgisayar yazılımlarının kullanımı ve grafiklerdeki ilerlemeler hem de CBS temelli mekânsal analiz modelleri ve yöntemleri sağlık uygulamalarında yenilikleri teşvik etmektedir. Özellikle planlama çalışmalarında verilerin analizi ve görüntülenmesi aşamasında çok sayıda veriyi hızlı bir şekilde değerlendirebilmesi nedeniyle karar vericiler tarafından en etkin araç olarak tercih edilmeye başlamıştır. Nüfustaki coğrafi varyasyonlar ve nüfusun sağlık hizmetleri ihtiyacı sağlık hizmetlerinin planlama ve çözümlenmesinde altyapı oluşturur. Nüfus, sağlık hizmeti ihtiyaçlarını, sağlık hizmetlerine ulaşım yeteneklerini ve yararlanabilecekleri veya yararlanmak isteyecekleri hizmet türlerini etkileyen birçok boyutta – yas, cinsiyet, kültür ve ekonomik durum gibi- farklılık göstermektedir. CBS ile birlikte sağlık kuruluşlarının görsel dağılımı sağlanabilir, böylece yatırımların çerçevesi saptanarak, hangi bölgelerde yeni sağlık kuruluşlarının açılacağına karar verilebilir. Sağlık kuruluşlarına ait personel bilgilerinin dağılımı elde edilerek, sorgulamalar yardımıyla personel dağılımındaki dengesizlikler ortaya çıkarılabilir. Böylece personel fazlası olan sağlık kuruluşlarından, eksik olan kuruluşlara atamalar yapılarak hem personeller daha etkin kullanılabilir hem de sağlık kuruluşlarının kalitesi arttırılabilir ( Ergün S. G., Saraç İ.).

Hastalık haritaları, karmaşık coğrafi bilginin hızlı ve görsel bir özetini sunar. Politika oluşturma ve kaynak tahsisine yardım etmek ve ayrıca görünüşte yüksek riskli bölgeleri vurgulamak için hastalıkların etiyolojisinde hipotezleri oluşturmada çeşitli tanımlayıcı amaçlar için kullanılırlar. Bunun için öncelikle hastalığın kümelerinin nerelerde olduğu istatistik incelemeler sonucunda belirlenmelidir. Kümeleme ile hastalığın artan görülme sıklığı önceden tespit edilebilir. Böylece bu bölgelerde risk altındaki kişiler belirlenebilir ve hastalık yapıcı çevresel etmenlerin araştırılmasına olanak sağlanabilir(Çolak H. E. ,Çan G.). Sağlık politikalarında yapılan değişikliklere uyumun sağlanmasında da coğrafi bilgi sistemleri ile yapılacak çalışmalar hedefe ulaşmayı ve yeni sisteme uyumu kolaylaştıracaktır. Türkiye'de birinci basamak sağlık hizmetlerinde politika değişikliğine gidilmektedir. Sağlık Bakanlığı’nın aile hekimliği uygulamasına yönelmesi, aile hekimlerinin görev alanlarının belirlenmesinde de coğrafi bilgi sistemleri kullanımı, kısa zamanda doğru kararların alınmasına yarayacaktır ( Ergün S. G.,Saraç İ.).

Eğitimin temeli olan okullar nüfus yapısına uygun olarak coğrafyaya dağılmıştır. Okul bölgeleri mahalle konumlarına göre CBS ile belirlenebilir. Bölgedeki aile sayısı ve potansiyel öğrenci nüfusu, her yıl buna eklenmesi gerekli sayının kestirilmesi, ulaşım açısından en uygun yerin belirlenmesi, okul araçlarının trafikten etkilenmemesi, öğrencilerin spor ve sosyal faaliyetlere katılımlarını sağlayacak alanların sağlanması, hep birer mekânsal analiz problemidir. CBS bu noktada gerek grafik bilgiler gerekse veri tabanı desteği ile okul yeri seçimine yardımcı olur (Yomralıoğlu, ).
Nüfus ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda, yatırımcılara ve yerel yöneticilere nüfusa ilişkin ayrıntılı bilgilerin CBS yardımı ile sağlanması olanaklıdır. Yıllara göre mahalle nüfuslarının artış oranlarının harita üzerinde gösterilmesi, yaş, cinsiyet, engelli olma durumuna göre, okul, sağlık ocağı ve özel bir takım yatırımların daha uygun bir biçimde yapılması arasında bir ilişki kurulabilmektedir. (Koçak, H)

Planlama ile kaynakları etkili ve verimli kullanmak, kaynakların dağıtımına karar vermek, bu kararı verirken seçeneklerden uygun olanını seçmek amaçlanmaktadır. Planın temel öğeleri arasında hedeflere ulaşmak için önceden saptanan araçlar ve bu işle görevlendirilmiş organların bulunması gelmektedir. Bu bağlamda eğitim planlamasında coğrafi bilgi sistemlerinden, önceden saptanmış araçlardan biri ve bu işle görevlendirilmiş organların yararlanabileceği bir teknik olarak yararlanılabilir. Eğitim planlamasında ise, eğitim sürecinin nicelik ve nitelik olarak durumu saptanır. Bu durum saptaması sonucu eldeki kaynakların daha verimli kullanılması amaçlanır. Bilimsel yöntemlerin kullanılması eğitim planlamasının ana ilkeleri arasında gösterilmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri gibi bilimsel bir yöntemden eğitim planlamasının da yararlanması, eğitim planlaması çalışmalarına önemli katkı getirecektir. Öğretim haritası; durum saptama, kestirme ve öneri olmak üzere üç aşamayı içermektedir

1. Durum Saptama: Öğrenim koşullarında ve eğitime girişte var olan dengesizliklerin belirlenmesi ve bugünkü eğitim sisteminin çözümlenmesi amaçlanmaktadır.
2. Kestirme: Planın denenceler olarak, yerel düzeyde okullaşma gereksinimlerinin kestirilmesi yapılmaktadır.
3. Öneri: Öğretim personeli ve eğitim yerlerinden yararlanmada kimi düzgülere (normlara) önem veren ve öğrenci koşullarında eşitliği sağlayan geleceğe yönelik öğretim haritası önerileri hazırlanmaktadır. (Karakütük, 1994, 53)

Öğretim haritası çalışmasında okul seçimi, okulun öğrenci aldığı çevre ve eğitim bölgesi önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda eğitim bölgeleri mahalle konumlarına göre coğrafi bilgi sistemleri ile belirlenebilir. Okulun öğrenci aldığı çevre ve okul seçimiyle ilgili olarak da coğrafi bilgi sistemleri; bölgedeki aile ve potansiyel öğrenci sayısı, her yıl buna eklenmesi gerekli sayının kestirilmesi, ulaşım açısından en uygun mekânın saptanması gibi noktalarda veri tabanı desteğiyle öğretim haritası çalışmalarına yardımcı olabilir. (Özdem,2003)

Kaynaklar

Kara kütük, K. Eğitimde Mikro Planlamanın Gerekliliği. Türkiye’de Eğitim Yönetimi Ankara: Kültür Koleji Eğitim Vakfı Yayınları, 1998

Özdem G., Eğitim Planlamasında Coğrafi Bilgi Sistemlerinden Yararlanma, Eğitim Planlaması ve Coğrafi Bilgi Sistemleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 2003,4(6):64-73

Yomralıoğlu, T.  Coğrafi Bilgi Sistemleri (Temel Kavramlar ve Uygulamalar). İstanbul. Seçil Ofset.2000

Çolak H. E.  ve  Çan G., Sağlık Cbs Uygulamalarında Konumsal Kümeleme Yönteminin Kullanımı, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 30 Ekim –02 Kasım 2007, KTÜ, Trabzon

ERGÜN S.G ve  SARAÇ İ. , Sağlık Coğrafyasında Cbs’nin Kullanımı: Samsun Sağlık Ocakları Örneği, 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 13 – 16 Eylül 2006 ,Fatih Üniversitesi , İstanbul

Koçak, H. , Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kentsel Yaşam Kalitesinin Yükseltilmesine Etkileri, I. CBS Günleri Sempozyumu, 19 – 21 Kasım 2008, Ankara

Ülkenli Z. , 1997 Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Ülkemizde Kullanımı Üzerine, Sanal Gazete, Yıl 2, Sayı 4, İstanbul.